Haci Bektas Veli

13. Yüzyılın ilk yarısında gerek Moğol istilasının etkisiyle, gerekse başka nedenlerden dolayı Horasan’dan kalkıp Anadolu’ya gelen, Anadolu aleviliğinin oluşumunda büyük çabalar harcayan, daha sonraki yıllarda « Horasan Eranları » diye anılan Türkmen babaları arasında Hacı Bektaşı Veli önemli bir yer tutar.

Hacı Bektaş Veli kimi kaynaklara göre 1209 - 1271yılları arasında yaşamıştır. Ancak O'nun doğum tarihi ve ölüm tarihinde de görüş ayrılıkları vardır. Bektaşi kaynakları onun 1337 ya da 1338 yıllarında öldüğünü söylese de bu tarih, tarihi gerçeklerle bağdaşmamaktadır.

Hacı Bektaş Veli'nin 13. yüzyılda temellerini attığı ve günümüzde de geçerliliğini koruyan düşüncelerinin ışığını; O'nun (ya da O'na atfedilen) şiirleri ve özdeyişlerinde; hakkında anlatılan söylencelerin satır aralarında buluyoruz. Bu şiir ve özdeyişlerle, söylencelerin satır aralarında; Hacı Bektaş Veli'nin, sevgi, eşitlik, tanrı, din, paylaşım, hoşgörü, bilim, eğitim gibi kavramlara bakışını yakalıyoruz. Felsefesini insan sevgisi, hoşgörü, paylaşım ve toplumsal eşitlik ilkeleri üzerine oluşturduğunu görüyoruz.

Hacı Bektaş Veli’nin, Hoca Ahmed Yesevi Dergahı’ndaki eğitim ve öğrenimini tamamladıktan sonra; 12. ve 13. yüzyılın savaş ve kargaşa ortamında, barışın simgesi olan bir güvercin donuyla Anadolu'ya geldiği söylencesi oldukça anlamlıdır. (Velayetname'de her ne kadar Hacı Bektaş Veli’nin Hoca Ahmed Yesevi’den emanetlerini aldığı ifade edilerek, Hacı Bektaş Veli onun çağdaşıymış gibi gösterilmekte ise de, aslında ikisinin yaşamı arasında bir asırlık fark vardır. Bu ilişki, sadece manevi bir ilişkidir.) Anadolu’ya geldiğinde, mazlumun ve yoksul Anadolu halkının safında yerini alan, bir süre Amasya’da Baba İlyas'la birlikte hizmet veren Hacı Bektaş Veli; daha sonra Sulucakarahöyük’e, bugünkü Hacıbektaş ilçesine yerleşerek, Anadolu insanlarının yaşam biçimleri, inançları ve kültürel değerlerinin sentezinden oluşturduğu, Anadolu Alevi ve Bektaşi inancını ve yaşam felsefesini yeşertmiştir.

Felsefesinden ve sözlerinden Hacı Bektaş Veli'nin, savaş yerine barışı; düşmanlık yerine dostluğu; kin yerine sevgiyi ve hoşgörüyü benimseyen, hümanist bir anlayışa sahip olduğunu görmekteyiz.

Bir çok medeniyetlere ev sahipliği yapmış olan Anadolu; 13.yüzyıldan itibaren, Hacı Bektaş Veli'nin "düşünce karanlığına ışık tutanlara ne mutlu", "nefsine ağır geleni kimseye uygulamayınız" , "eline, beline, diline sahip ol" , "yetmişiki milleti bir gör" anlayışı ile yoğurulur. "Yolumuz, ilim, irfan ve insanlık sevgisi üzerine kurulmuştur" diyen Hacı Bektaş Veli; öğretisinin temel ilkelerini oluşturan bu dizeleriyle, günümüz insanının ulaşmaya çalıştığı hedeflere işaret ettiği anlaşılmaktadır.

"Korku yerine sevgi"

Hararet nardadır, sac'da değildir,
Keramet baştadır, tac'da değildir,
Her ne arar isen, kendinde ara,
Kudüs'te, Mekke'de, Hac'da değildir.

diyen Hacı Bektaş Veli, her şeyi insanda arayan; Hakk’ı kendi özünde, kendi özünü Hakk’ta bulan anlayışıyla, sevgiyi ve bilimi kendisine rehber kılmıştır. Hacı Bektaş Veli’ye duyulan ilgi, saygı ve sevgi, Alevi-Bektaşi öğretisinin temelini oluşturan İnsan-Tanrı-Doğa sevgisine dayanan hümanist yaşam felsefesi ve öğretisinden kaynaklanmaktadır. O'nun anlayışında dinin kaynağı tanrı korkusuna değil, tanrı sevgisine dayanır.

"Bilimden gidilmeyen yolun sonu karanlıktır", " kadınları okutunuz", " okunacak en büyük kitap insandır" diyen Hacı Bektaş Veli, inancı hurafelerden arındıran; Akla, mantığa ve sevgi temeline dayandıran; kadın ve erkek eşitliğini savunan ve döneminde Hatun Ana (Kadıncık Ana) önderliğinde kurulan Anadolu Bacıları teşkilatına büyük destek veren bir düşünce adamıdır. Halk kültürüne ve eğitimine önem veren; üretimde ve paylaşımda sosyal adalet ilkesini benimseyen; "insanın alnı açık ve cesur dolaşması için her şeyden önce adaletli olması gerektiğini" savunan bir düşünürdür.

Hacı Bektaş Veli Dergahı, Alevi-Bektaşi inancının bir merkezi olduğu gibi; sosyoekonomik, kültürel ve politik dayanışmanın da bir merkezi olmuştur. Bir kültür merkezi olan bu dergahta, halkı aydınlatacak ve halkın sorunlarıyla ilgilenecek dervişler, mürşitler, dedeler, dede-babalar yetişmiştir. Ahi kurumlarıyla (meslek loncalarıyla) birlikte, çeşitli meslek dallarında eğitim verilmiştir.

Hacı Bektaş Veli düşünce adamıdır

O bir düşünce adamıdır. Halk kültürüne ve eğitimine önem veren; üretimde ve paylaşımda sosyal adalet ilkesini benimseyen; "insanın alnı açık ve cesur dolaşması için her şeyden önce adaletli olması gerektiğini" savunan bir düşünürdür.

"Hiç bir milleti ve insanı ayıplamayınız!" diyen Hacı Bektaş Veli; Anadolu’nun sosyal, siyasal, ekonomik, etnik ve dinsel yapısını dikkate alarak, sevgi ve hoşgörü kültürünün temellerini atmıştır. Uygarlıklar beşiği Anadolu’nun zengin kültür mozaiğini bozmadan, parçalamadan; farklılıklarıyla sevgi ve hoşgörü temelinde biraraya getirerek ve tasavvufla yoğurarak, Anadolu'da günümüze kadar ulaşan bir yaşam anlayışının doğmasına öncülük etmiştir. Farklı dillerden, farklı kökenlerden ve kültürlerden gelen insanları bir bilen; ceylanla arslanı dost olarak kucaklayan, bu anlayıştır. Bu anlayışın, Evrensel İnsan Hakları Beyannamesinde ifade edilen düşüncelerin temeli olduğu; günümüz insanının, hala bu anlayışa ulaşma çabası içinde olduğu yadsınamaz.

Bu gün Anadolu’da ismini taşıyan, Nevşehir ilinin Hacı Bektaş-ı Veli ilçesinde 45 yıldır ulusal olarak, 18 yıldır uluslararası olarak, her 16-19 Ağustos tarihleri arasında Hacı Bektaş Veli Anma törenleri ve kültür sanat etkinlikleri düzenlenmektedir.

Hacı Bektaş Veli'den bazı özlü sözler

« Eline, diline, beline sahip ol »
« Ara bul ! »
« Her ne ararsan kendinde ara! »
« Dili, dini, rengi ne olursa olsun, iyiler iyidir. »
« Hiçbir milleti ve insanı ayıplamayın. »
« İncinsen de incitme ! »
« Kadınları okutun! »
« Dinine dizlerinle değil, kalbinle bağlan! »
« Okunacak en büyük kitap insandır. »
« İnsanın değeri, yüreğinin ağırlığı kadardır. »
« Düşünce, eylem ve sevgi, Tanrı’nın tadıdır. »
« En büyük kerâmet çalışmaktır.. »
« Okunacak en büyük kitap insandır. »
« İlim beşikte başlar, mezarda biter. »
« En yüce servet ilimdir. »
« İlimden gidilmeyen yolun sonu karanlıktır. »
« Düşünce karanlığına ışık tutanlara ne mutlu ! »
« Benim Kâbem insandır. »
« Kendine ağır geleni başkasına yapma ! »
« Asıl kör, nankördür »
« Düşmanının bile insan olduğunu unutma ! »
« Sürekli olarak mutlu olmak istiyorsan, herkesle dost ol, kimseye kin ve haset besleme ! »
« Çalışmadan geçinenler bizden değildir. »
« Özünü bilirsen özürden kurtulursun. »
« İnsanın cemâli sözünün güzelliğidir. (İnsan iyi sözlüyse güzeldir, kötü sözlüyse çirkindir.) »
« Doğruluk dost kapısıdır. (Onunla dostlar edinirsin) »
« Dikkat et, lokma seni yemesin, sen lokmayı ye ! »
« Mârifet, nefsi silmek değil, bilmektir. »
« Allah ile gönül arasında perde yoktur. »
« Oturduğun yeri pâk et, kazandığın lokmayı hak et. »
« Madde karanlığı, akıl nûru ile; cehâlet karanlığı, ilim nûru ile; nefis karanlığı marifet nûru ile; gönül karanlığı da aşk nûru ile aydınlanır. »
« Yolumuz ilim, irfan ve insanlık sevgisi üzerine kurulmuştur. »
« Sen seni bilirsen yüzün Hüdâ’dır; sen seni bilmezsen, Hak senden cüdâdır (ayrıdır). »
« Bizim semâhımız, tanrısal bir aşktır. »
« Bizi sevenlerin gönüllerinde biz oturur, dillerinde de biz konuşuruz. »
« Tanrı'nın yeri insanın ve kendini bilenin gönlüdür. Bu nedenle gönül mihrapların en ulusudur ki kuru duvara değil; fikren, aklen olgunlaşmış insana saygıda bulun, hürmet et, kendisi ile niyazlaş »



Hacı Bektaşı Veli'den bazı deyişler

"Dervişlik hırkada, tacda değildir
Hararet nardadır sacda değildir
Her ne arar isen kendinde ara
Kudüsde, Mekkede, Hacda değildir."

"Sakın bir kimsenin gönlünü yıkma
Gerçek erenlerin sözünden çıkma
Eğer insan isen ölmessin korkma
Aşığı kurt yemez ucda değildir."

***

"Erkek, dişi sorulmaz, muhabbetin dilinde.
Hak’ın yarattığı, herşey yerli yerinde.
Bizim nazarımızda, kadın erkek farkı yok.
Noksanlık, eksiklik senin görüşlerinde."

***

"Dostumuzla beraber yaralanır kanarız
Her nefeste aşk ile yaradanı anarız
Erenler meydanına vahdet ile gir de gör
Kırk budaklı şamdanda kırkımız bir yanarız.
Rengimiz güldür bizim, gül gibi açacağız
Gönüllere aşl ile sevgiler saçacağız
Hak Hakikat yolunda bir yüzümüz var bizim
Olduğumuz gibiyiz öyle kalacağız."

Hazırlayan: Nazlı Ünal

Kaynaklar :

Sebahattin Eyuboglu - Yunus Emre
İrène Mélikoff - Hadji Bektach, un mythe et ses avatars: Genèse et évolution du soufisme populaire en Turquie
İsmail Özmen - Alevi Bektasi Şiirleri Antolojisi